Biofeedback – pełny opis

• neurologopeda, trener biofeedback’u oraz tDCS Agata Markowska

Neurobiofeedback, to profesjonalny trening mózgu.

Metoda biofeedback EEG, nazywana też neurobiofeedbackiem, dotyczy zmian aktywności bioelektrycznej określonych obszarów mózgu. Pierwsze badania naukowe nad praktycznym wykorzystaniem treningu biofeedback przeprowadzono w latach 60. ubiegłego wieku w Langley-Porter Neuropsychiatric Institute of San Francisco.

EEG biofeedback (biologiczne sprzężeni zwrotne) polega na obrazowaniu czynności bioelektrycznej mózgu podczas wykonywania prostych zadań. Dzięki informacji zwrotnej o zachodzących zmianach fizjologicznych, pacjent uczy się świadomie kontrolować pracę swojego mózgu w celu prawidłowego i efektywnego funkcjonowania komórek nerwowych.

EEG biofeedback polega na rejestrowaniu aktywności bioelektrycznej mózgu, a sygnał ten jest prezentowany w przystępnej postaci wizualizacji, wykresów, animacji czy gier. Dzięki temu, że możemy obserwować ją w rzeczywistym czasie (jest to informacja zwrotna), jesteśmy w stanie jednocześnie ją trenować. Na zasadzie sprzężenia zwrotnego możemy świadomie zmieniać wzorzec wytwarzanych w mózgu fal (próbując oddziaływać na ich zobrazowanie), a co za tym idzie – wpływać na funkcjonowanie tego narządu.

Regularny trening EEG biofeedback pozwala na doskonalenie funkcji poznawczych mózgu i poprawę jego pracy, a tym samym lepsze funkcjonowanie całego organizmu, poprawia funkcje poznawcze i zdolność koncentracji. U osób, u których doszło do uszkodzenia układu nerwowego stosowanie EEG biofeedback sprzyja kompensowaniu funkcji uszkodzonych neuronów, wykorzystując plastyczność tkanki nerwowej (zdolność do wytwarzania nowych połączeń neuronalnych i wytwarzania obwodów zastępczych).

Metoda EEG biofeedback pozwala także na relaksację i zmniejszenie napięcia emocjonalnego.

W jaki sposób to działa? Na aktywność mózgu wpływają wszystkie procesy umysłowe, myśli, przeżywane emocje czy podejmowane działania. Odzwierciedleniem jego funkcjonowania są wytwarzane przez neurony sygnały aktywności elektrycznej. Ich zapis w postaci wykresu fal mózgowych, możliwy do obejrzenia na monitorze komputera, to elektroencefalogram (EEG).

Różnym stanom psychicznym odpowiadają różne wzorce zapisu fal mózgowych, różniące się częstotliwością. Niektóre z nich są bardziej aktywne w pewnych obszarach mózgu, a mniej aktywne w innych. Na przykład:

• fale delta są generowane podczas głębokiego snu bez marzeń sennych. Ilość tych fal maleje z wiekiem. Wysoki poziom w EEG może wiązać się z problemami z nauką lub wskazywać na ciężką postać ADHD lub uszkodzenie mózgu. 

• fale theta dominują w stanie pobudzenia emocjonalnego, ale są też powiązane z aktywną wyobraźnią i odpoczynkiem po wysiłku. Wysokie natężenie tych fal często występuje przy brakach uwagi i zaburzeniach depresyjnych, a niskie może być typowe dla stanów lęku i stresu.

• fale alfa dominują w stanie relaksacji, po zmierzchu i podczas medytacji. Ich wysoki poziom może wiązać się z trudnościami ze skupieniem uwagi, a niski wystepuje zwykle przy bezsenności, lęku i stresie.
• fale beta wiążą się z intensywną aktywnością neuronów i występują w stanie skupienia. Zbyt duże ich natężenie wiąże się z lękiem i stresem. Fale głębokie beta o częstotliwości 18-30 Hz są typowe dla stanu dużego pobudzenia nerwowego, w stresie i przy nadmiernym napięciu mięśniowym. Zbyt niskie natężenie fal beta może oznaczać rozleniwienie, a nawet stan depresyjny. Zakres fal beta to najczęstszy stan naszego umysłu. Człowiek jest wtedy przytomny, skupiony na odbieraniu bodźców zewnętrznych za pomocą swoich pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu. Czytając ten tekst, znajdujesz się prawdopodobnie w tym stanie. W tym paśmie przeżywamy wszystkie emocje (radość, gniew, strach, zdziwienie, ciekawość).  Pasmo fal beta  jest charakterystyczne dla inspirującej energii i działania,  logicznego, analitycznego, intelektualnego myślenia oraz werbalnej komunikacji.

Ze względu na bardzo szeroki zakres, fale beta podzielono na trzy podzakresy, które funkcjonują jako osobne fale mające odmienny, często przeciwstawny wpływ na różne sfery ludzkiej psychiki: SMR (12-15Hz), Beta1 (15-18Hz) i Beta2 (18-36Hz):

• fale SMR (12-15 Hz) towarzyszą przede wszystkim odbieraniu świata poprzez wszystkie pięć zmysłów: wzrok, słuch, smak, węch, dotyk. Odpowiada za relaks z zewnętrzną uwagą. Jesteśmy wtedy odprężeni, ale gotowi obserwować świat. Profesor Joel Lubar, specjalista w dziedzinie psychofizjologii i neurologii z Uniwersytetu w Tennesee określa ją jako „ludzkie funkcjonowanie poznawcze i stosunek do otoczenia”. SMR nazywany jest również rytmem sensomotorycznym lub czuciowo-ruchowym. Prawidłowo, wyższa aktywność tej fali powinna być w półkuli niedominującej. Zbyt niski poziom SMR towarzyszy deficytom uwagi. Jest obecny w zaburzeniach ze spektrum autyzmu oraz przy deficytach intelektualnych. Zaobserwowany także w zaburzeniach lękowych i PTSD (syndrom stresu pourazowego). Zbyt wysoki poziom SMR w półkuli dominującej powoduje problemy z koncentracją przy jednoczesnym wzroście pobudzenia ogólnego. Za pomocą neurofeedbacku można wykonywać ćwiczenia polegające na zwiększeniu poziomu emisji SMR w półkuli niedominującej (genetycznie nieprzeważającej) przy jednoczesnym zmniejszeniu emisji w półkuli dominującej – u większości ludzi dominuje półkula lewa, co przekłada się na praworęczność. Pomaga to w poprawie koncentracji przy jednoczesnym wyciszeniu wewnętrznym.

• Beta 1 (15-18 Hz) Emisja fali Beta1 odpowiada intensywnemu i świadomemu wysiłkowi umysłowemu. Im większa częstotliwość, tym większe pobudzenie twórcze i abstrakcyjne myślenie. Jesteśmy świadomi bodźców pochodzących z zewnątrz. Umiemy też panować nad emocjami. Nasza uwaga jest skupiona. Koncentrujemy się na wykonywaniu zadań, rodzą się wtedy nowe pomysły. Niski poziom bety1 towarzyszy deficytom intelektualnym, zaburzeniom koncentracji i uwagi. Zbyt wysoka amplituda fali beta w półkuli niedominującej (genetycznie nieprzeważającej) zaburza emisję fali SMR, co w konsekwencji wiąże się z rozchwianiem emocjonalnym i deficytem uwagi. Trening fal beta jest najczęściej stosowany w neurofeedbacku. Te treningi pomagają przygotować się do egzaminów, zawodów, występów i prezentacji. Umożliwiają grupowanie i analizę informacji. Stosowane są w celu zwiększenia możliwości intelektualnych i kreatywności. Dla zawodowych sportowców, osób pracujących i podejmujących decyzje pod presją, muzyków, aktorów i wszystkich osób dla których wysokie poziomy koncentracji są kluczem do sukcesu. Trening beta1 zwiększa zdolności umysłowe i podnosi poziom inteligencji (IQ).

Biofeedback ma bardzo szerokie zastosowanie, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Trening jest stosowany nie tylko w praktyce klinicznej, służy także jako metoda treningowa dla osób zdrowych w celu poprawy funkcjonowania umysłu.

Metoda stosowana z powodzeniem w:

• terapii uzależnień,

• zaburzeniach samooceny, 

• terapii tików i zespołu Touretta,

• nauce samoregulacji reakcji fizjologicznych (np. trema, kontrola stresu), 

• ADD i ADHD,

• terapii depresji,

• zaburzeniach psychosomatycznych o podłożu stresogennym,

• terapii stresu,

• terapii osób z zaburzeniami przyjmowania pokarmów – bulimia, anoreksja,

• terapii zaburzeń snu (bezsenność),

• problemach z planowaniem i skupieniem:

  • terapii zaburzeń emocjonalnych (lęki, depresja, agresja czy labilność emocjonalna), czeniu,

  • leczeniu bólu głowy (migren),

  • zaburzeniach pamięci i koncentracji,

  • terapii autyzmu, zespołu Aspergera,

• treningach dla osób zdrowych, których praca wymaga skupienia, szybkich i prawidłowych decyzji lub gdy powoduje długotrwały stres (biznesmeni, kontrolerzy, służby mundurowe, służba zdrowia, lotnictwo, nauczyciele, sportowcy.

Przeciwwskazania

• myśli i próby samobójcze w wywiadzie,

• zespoły maniakalno- depresyjne,

• objawy wytwórcze,

• fotowrażliwość (EEG),

• stany po ciężkich urazach czaszkowo-mózgowych.

Trening neurofeedback powinien być poprzedzony badaniem EEG

Jak wygląda trening?

Na skórze głowy osoby poddanej treningowi przyczepia się specjalne elektrody. Rejestrują one fale mózgowe badanej osoby. Po zamontowaniu aparatury pomiarowej pacjent siada przed monitorem, na którym jest wyświetlana wideogra.

Trening EEG biofeedback odbywa się poprzez interakcje pacjenta z komputerem i polega na jego świadomym reagowaniu na zadania stawiane przez terapeutę. Za pomocą elektrod umieszczonych na głowie pacjenta sygnał o aktywności jest mózgu jest po przetworzeniu przedstawiany w przystępnej formie graficznej. W ten sposób dowiaduje się on, kiedy jest skoncentrowany i może wpływać na działanie swojego mózgu.

Atutem metody EEG biofeedback jest brak niepożądanych efektów ubocznych. Zajęcia można prowadzić już z dziećmi od 3 roku życia, jeżeli:

• rozumieją zadanie do wykonania,

• mają motywację do współpracy,

• radzą sobie z zadaniem.

Czas trwania terapii zależy od złożoności problemu i wieku pacjenta. Terapia krótkoterminowa obejmuje zwykle 10-20 sesji. Następuje poprawa koncentracji, zmniejszenie impulsywności. W bardziej złożonych problemach, np. ADHD, potrzeba ok. 40-60 sesji. Inne schorzenia wymagają jeszcze dłuższego leczenia.

Trening wraz z przygotowaniem trwa około 30 minut. Zaleca się 2-3 treningi w tygodniu.

Sprzęt:

2-kanałowy moduł EEGDigiTrack Biofeedback ELMIKO

Zdjęcie – pracownia biofeedback’u i tDCS – Centrum Medyczne Alergosan